Keyzer Soze (schrijf-oefening)

Vanmiddag zag ik haar weer lopen, die ene vrouw met haar hond. Ze weet niet meer wie ik ben (of misschien wil ze dat niet meer weten maar dat is oké) en ik ben gestopt met haar te groeten wanneer ik haar tegenkom, want ze groet toch nooit terug. Ik kom haar regelmatig tegen want ze woont in de buurt. En waar zij gaat, gaat haar hond, een wat klein uitgevallen sharpei, een teefje, ik denk inmiddels een jaar of 5 oud. Die hond is het enige gezelschap waar ik haar ooit mee heb gezien. Eens raakten we in gesprek, vanwege haar hond, die nieuwsgierig naar me was geworden door de hondengeur die ik met me mee had genomen van huis. 'Zij is mijn alles', zei ze, en dat was te zien aan de liefdevolle en trotse blik in haar (vermoeide) ogen, terwijl ze toekeek hoe haar hond en ik vriendjes werden. Ze vertelde me dat ze tegen een burnout aan zat (ik ben zo iemand tegen wie wildvreemde mensen graag praten, ik kan er niks aan doen), opgebrand voelde ze zich, door haar zware baan (dienstverlenende sector). Hoog salaris, vette pay cheques, dure etentjes maar pittige werkomstandigheden, altijd stress en geen sociaal leven. Ze droomde van een carrière switch, van opnieuw beginnen, maar ze had zichzelf in zo'n positie gemanoeuvreerd dat ze dan dik in de financiële problemen terecht zou komen. 'En weet je waarom ik 16 jaar geleden met die baan ben begonnen?, vroeg ze me en ze begon te lachen. Eigenlijk moest ik plassen maar ik kon het niet over mijn hart krijgen om het gesprek af te kappen. 'Vanwege een hond', zei ze. Deze andere hond, ook een sharpei, een reu, was ernstig ziek geworden, 16 jaar geleden. Ze had geen partner, geen kinderen, geen familie, geen vrienden. Ze had niemand, behalve een zieke hond. Het enige wat hem kon redden was een peperdure operatie, maar zoveel geld kon ze niet ophoesten. 'Hij was mijn alles'. Ze had tranen in haar ogen toen ze me dit vertelde. 'En precies op dat moment werd mij die functie aangeboden'. Ik weet helaas niet meer hoe het gesprek is afgelopen, maar dat de hond het heeft overleefd, dat weet ik nog wel. We gingen ieder ons eigen weg en dat was het. Toen ik die dame vanmiddag zag lopen vroeg ik me af of het haar gelukt zou zijn om een rustiger baan te vinden maar ik denk dat ik het antwoord wel weet. Ze ziet er nog steeds zo moe uit als toen.

Ik vertrouw het nieuws in de kranten niet maar wanneer ik ooit weer een hond krijg noem ik hem Keyzer Soze. (Huh? Lees nou gewoon even verder, schat, het komt goed.) Het is een eerbetoon aan een film die op een verrukkelijke manier de kijker op het verkeerde been zet: The Usual Suspects. Ik ben dol op films met een verrassende plot. Net wanneer ik mezelf stiekem best wel slim vind omdat ik denk te weten hoe de vork in de steel zit en alles erop begint te wijzen dat ik gelijk heb, blijk ik er grandioos naast te zitten. Bij The Usual Suspects viel mijn bek open. 'Wtf? En hij is helemáál niet mank!', ik weet nog de opwinding die ik voelde, de rush van dat Aha! moment, en daarna vooral waardering voor de manier waarop mijn gedachten in een bepaalde richting waren gemanipuleerd, zonder dat ik mezelf voor schut voelde gezet. Heb je Fight Club gezien? Ineens begrijp je wie Tyler Burden is, en realiseer je je dat je het verhaal hebt gevolgd vanuit het perspectief van een man die gek in zijn hoofd is. Je bent belazerd. En geef maar toe, je vindt het cool.

 

In films (en in boeken) wordt zo'n jokkebrokkend karakter 'the unreliable narrator' genoemd, en deze heeft als taak om jou, de kijker (of lezer) op het verkeerde spoor te zetten, je te misleiden, door je een verkeerd, misvormd en incompleet plaatje te geven. De onbetrouwbare verteller kan een machtige en briljante crimineel zijn (The Usual Suspects), die bewust liegt en bedriegt, of een slapeloze man met een psychische stoornis (Fight Club), die de helft van de tijd letterlijk geen idee heeft waar hij mee bezig is, en sinds 1999 kennen we ook allemaal de dode-die-niet-kan-accepteren-dat-hij-dood-is versie van the unreliable narrator, want toen kwam The Sixth Sense in de bioscoop. 'I see dead people', fluistert dat kleine kereltje en pas later in de film besef je de volledige betekenis van dat ene zinnetje. Dat vind ik mooi. De verteller in zulke films is zich er meestal niet van bewust dat hij of zij eigenlijk maar gewoon een beetje loopt te lullen tegen je. Het is niet hun bedoeling te liegen. Ze weten niet beter, ze kunnen niet anders. 'Open your eyes',  zegt een vrouwenstem in Vanilla Sky, maar je begrijpt niet wat ze bedoelt, omdat hij (de storyteller) niet begrijpt wat ze bedoelt. In zulke gevallen word je er nietsvermoedend ingeluisd door een nietsvermoedende 'inluizer' tegen wil en dank. In de film Memento lijdt de unreliable narrator aan geheugenverlies en in Shutter Island verkiest hij onbewust een fantasiewereld boven de realiteit. Je kunt het ze niet kwalijk nemen dat ze je de verkeerde kant op hebben gestuurd.

 

Keyzer Soze zou je het wel kwalijk kunnen nemen maar je doet het niet. Hij is de Ultimate Unreliable Narrator. Niks psychose, droom, hallucinatie of meervoudige persoonlijkheid, geen fantasiewereld of ontkenningsfase. Keyzer Soze doet het expres. Hij maakt, met veel plezier, gebruik van jouw onwetendheid. Hij liegt en bedriegt, acteert en manipuleert, en aan het eind van de film, wanneer hij in die geile zwarte auto stapt, kun je desondanks niet anders dan een groot ontzag hebben voor deze King of Deceit. 'The greatest trick the devil ever pulled was convincing the world he didn't exist'. Hij voert een fenomenale show voor je op en trekt alles uit de kast om de waarheid voor je verborgen te houden, waar je pas achter komt in de laatste drie minuten van de film. Hoe stoer is dat? En het mooie is dat je je achteraf niet een domme idioot voelt. In het echte leven ben ik ook wel eens ernstig en doelbewust bedrogen en hoewel iedereen terecht zei dat ik het echt, echt, echt niet had kunnen weten voelde ik me toch ongelooflijk dom achteraf. Ik ben een intelligente vrouw en ik vond dat ik het echt, echt, echt wèl had kunnen weten. Hoezo intelligent? Ik schaamde me. Wie The Usual Suspects heeft gezien, weet dat je je niet hoeft te schamen voor het feit dat de ontknoping van de film als een complete verrassing komt. Ik voelde me in ieder geval absoluut niet dom na afloop. Er was geen twijfel mogelijk, dit had ik ècht niet kunnen weten.

Het resultaat van een verrassende plotwending waardoor het ware verhaal wordt onthuld, is dat alles wat je daarvóór dacht en voelde met betrekking tot het verhaal en de personages geëvalueerd moet worden. Wat was echt en wat was niet echt? Je hebt nieuwe informatie gekregen en er blijkt niets te kloppen van bepaalde banden die je had gelegd, conclusies die je had getrokken en meningen die je had gevormd. Perspectief. Wat heb je wel en niet te zien en te horen gekregen en van wie en wanneer en waarom? Er is met je mind gerommeld en het voelt lekker om alles weer netjes op orde te krijgen, om de legpuzzel compleet te krijgen, het hele plaatje, om het te begrijpen, eindelijk. 'Ooh, nú snap ik het!'

Dan neem ik je nu mee terug naar die dame met die sharpei. (Huh? Ik weet het.) Had je tijdens het lezen door dat de dame in kwestie een prostituee was (is?). Wat dacht jij dat ze voor de kost deed? Het gesprek waar ik over vertelde vond plaats in de sexshop waar ik werkte. Dat had ik er niet bij vermeld, he? Ze kwam een familiepak condooms kopen en we raakten aan de praat toen haar hond achter de toonbank probeerde te komen. Dat wist je ook niet. Jij dacht misschien dat ik haar op straat was tegengekomen. Of in de trein. Ze vertelde me hoe vaak ze al in elkaar was geslagen en beroofd, en over de lange werkdagen, over geld. (Ik moest plassen maar omdat ik alleen werkte moest ik het altijd ophouden tot er geen klanten waren en ik even de boel kon sluiten voor een plaspauze. Ik wilde haar niet wegsturen.) Ik heb niet eens tegen je gelogen, ik heb alleen wat details achtergehouden. Vervolgens heb ik je aandacht afgeleid door over iets anders te beginnen. Ik heb even voor unreliable narrator gespeeld. Ik heb van jouw onwetendheid gebruik gemaakt. Gewoon, als schrijf-oefening. Zo makkelijk gaat dat. Mijn excuses voor de misleiding. En snap je nu waarom ik het nieuws in de kranten niet vertrouw?

p.s. Wanneer ik ooit weer een hond krijg zal het geen sharpei zijn. Ik wil een pitbull-achtige hond, een stafford bijvoorbeeld, een puppy nog. Mijn eigen, kleine Keyzer Soze.